กาญจนบุรีเป็นดินแดนที่มีความเป็นมาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ โดยพบหลักฐานด้านโบราณคดี เช่น เครื่องมือหิกะเทาะยุคหินใหม่และยุคโลหะ โครงกระดูกมนุษย์ ภาชนะดินเผาเครื่องประดับ ภาพเขียนสีบริเวณผนังถ้ำ โลงศพตามถ้ำเพิงผาและตามลำน้ำแควน้อย แควใหญ่และลุ่มแม่น้ำแม่กลอง

กาญจนบุรีปรากฏชื่อสมัยอยุธยา เป็นราชะานีเนื่องจากเป็นเมืองน่าด่าน ในการทำสงครามกับพม่า โดยเป็น เส้นทางเดินทัพซึ่งประเทศคู่สงครามยกทัพมาทางด่านพระเจดีย์สามองค์และเป็นสมรภูมิรบในบางครั้ง สมัยธนบุรีเป็นราชธานีไทยทำสงครามกับพม่าถึง 10 ครั้ง

สมัยกรุงรัตนโกสินทร์เกิดสงคราม 9 ทัพ ณ สมรภูมิรบเหนือทุ่งลาดหญ้า หลังสงครามได้ย้ายสถานที่ตั้งเมืองจากลาดหญ้า มาตั้งที่ตำบลปากแพรก จนถึง พ.ศ. 2374 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 ได้โปรดให้ก่อสร้างกำแพงเมือง และป้อมปราการขึ้นเป็นการถาวร

ตัวเมืองกาญจนบุรี ตั้งอยู่ที่ปากแพรก ตั้งแต่ พ.ศ.2374 จนถึง พ.ศ.2498 จึงย้ายอาคารสถานที่ราชการและศาลากลางจังหวัดมา ปลูกสร้างใหม่ที่ "บ้านบ่อ" ตำบลปากแพรก ถนนแสงชูโต ห่างจากศาลากลางจังหวัดหลังเดิม ประมาณ 3 กิโลเมตร
 

ลักษณะทางกายภาพ

ที่ตั้งและอาณาเขต
ที่ตั้ง
จังหวัดกาญจนบุรีตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกพื้นที่จังหวัดอยู่ห่างจากกรุงเทพมหานคร ระยะทาง 129 กิโลเมตร ตามเส้นทางสายนครปฐม-บ้านโป่ง กาญจนบุรีอาณาเขตติดต่อกับสาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมาระยะทาง ประมาณ 371 กิโลเมตร ประกอบด้วยช่องทางเข้าออกตามธรรมชาติ ประมาณ 43 ช่องทาง

อาณาเขต
ทิศเหนือ ติดต่อ จังหวัดตากและอุทัยธานี
ทิศใต้ ติดต่อ จังหวัดราชบุรี
ทิศตะวันออก ติดต่อ จังหวัดสุพรรณบุรีและนครปฐม
ทิศตะวันตก ติดต่อ สาธารณรัฐแห่งสภาพเมียนมา

คำขวัญประจำจังหวัด
แคว้นโบราณ ด่านเจดีย์ มณีเมืองกาญจน์
สะพานข้ามแม่น้ำแคว แหล่งแร่ น้ำตก

ต้นไม้ประจำจังหวัด
มีชื่อพื้นเมืองเรียกว่า คะนาง ละนาง ค่านาง ช้างเผือกหลวง เชพลูเปือย นางเปือย คะนาง ลิงง้อ ฯลฯ เป็นไม้ยืนต้นผลัดใบ มีความสูง 15 - 20 เมตร ลำต้นตรงเปลือกสีเทาขาวนวลยอดเป็นตุ่มทึบกิ่งอ่อนมีขนสีน้ำตาลนุ่ม ใบเป็นชนิดใบเดี่ยวเรียงสลับ แผ่นใบรูปไข่ กว้างประมาณ 5 - 13 เซนติเมตร ยาว 10 - 20 เซนติเมตร ในปี พ.ศ. 2537 กรมป่าไม้เสนอชื่อต้นขานาง เป็นพันธุ์ไม้ประจำจังหวัด กาญจนบุรี เพราะพบมากในป่าแถบ อ.ไทรโยค อ.ทองผาภูมิ อ.ศรีสวัสดิ์ อ.สังขละบุรี ในโอกาสที่รัฐบาลได้จัดงานรณรงค์ โครงการปลูกป่าถาวรเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ รัชกาลที่ 9 ทรงครบรอบปีที่ 50 ในการครองราชใมบัติ ได้กราบบังคมทูล สมเด็จพระนางเจ้าฯพระบรมราชินีนาถเป็นองค์ประธาน และพระราชทานให้ผู้ว่าราชการจังหวัดนำไปปลูกเป็นสิริมงคลแก่จังหวัด

ความหมายของตราสัญลักษณ์
สัญลักษณ์เจีดีย์สามองค์ทรงป้าน เป็นศิลปแบบมอญ สูงประมาณ 6 เมตร ช่องห่างระหว่างเจดีย์ 5 - 6 เมตร เส้นทางสายนี้ในอดีตใช้เป็นทางเดินทัพที่สำคัญ และใกล้ที่สุดของประเทศคู่ศึก ไทยกับพม่า หากจะนับแล้วไม่ต่ำว่า 15 ครั้งที่มีการยกทัพผ่านเส้นทางประวัติศาสตร์สายนี้ จากความสำคัญกล่าวจึง ได้ใช้รูปเจดีย์สามองค์เป็นตราประจำจังหวัด และองค์การบริหารส่วนจังหวัดกาญจนบุรีเพื่อเป็นสิ่งเตือนใจสำหรับชนรุ่นหลัง ให้รำลีกถึงวีรกรรมอันห้าวหาญของบรรพชนที่ยอมเสียสละ แม้กระทั่งชีวิตในอันที่จะพิทักษ์ผืนแผ่นดินไว้